สำนวนสุภาษิตไทย

                                                                        

ความหมายของสำนวนสุภาษิต

สำนวน เป็นคำกล่าวที่คมคาย กะทัดรัดงดงาม และฟังดูไพเราะจับใจ รวมเนื้อความของเรื่องยาว ๆ ให้สั้นลง เป็นคำกล่าวที่ใช้ถ้อยคำเพียงเล็กน้อย แต่กินความหมายลึกซึ้ง
สุภาษิต หมายถึง คำกล่าวที่ดีงาม เป็นคำสั่งสอนที่มุ่งแนะนำให้ปฏิบัติ ให้ประพฤติดี ประพฤติชอบ หรือให้ละเว้น

เช่น
                                                                           กลิ้งครกขึ้นเขา 
   

สำนวนนี้ มักจะพูดกันว่า ”เข็นครกขึ้นภูเขา ” กันส่วนมาก แต่แท้จริง ” ครก ” ต้องทำกริยา ”กลิ้ง ” ขึ้นไปจึงจะถูก กล่าวคำว่า ” เข็น ” แปลว่า เรื่องที่กำลังจะทำหรือจะทำให้สำเร็จบรรลุผลนั้น ยากลำบากแสนเข็ญมิใช่ของที่ทำได้ง่ายนักเปรียบได้กับ การกลิ้งครกขึ้นภูเขาไปสู่ยอดเขา

 

                                                                          

                                                                            กว่าถั่วจะสุก งาก็ไหม้

 

                                    

 

 

 

 

สำนวนพังเพยนี้ มาจากการคั่วถั่วกับงาในกระทะเดียวกัน ถั่วเป็นของสุกช้างาสุกเร็วมัวรอไห้ถั่วสุก งาก็ไหม้เสียก่อน สำนวนนี้หมายถึงการทำอะไรสองอย่างพร้อมกันหรือทำอะไรสักอย่างที่ไม่รอบคอบ มัวคิดแต่จะได้ทางหนึ่งต้องเสียทางหนึ่งในความหมายอีกแง่ก็แปลว่าการทำอะไรมัวรีรออยู่ ไม่รีบลงมือทำเสียแต่แรกครั้นพอลงมือจะทำ ก็ไม่ทันการเสียแล้วเพราะคนอื่นเขาเอาไปทำเสียก่อน.

                                                                             กำขี้ ดีกว่า กำตด
 

ความหมายว่า ได้ในสิ่งที่เห็นหรือเป็นของได้แน่ ดีกว่าคิดอยากได้ในสิ่งหรือของที่ไม่เห็นเหมือนไม่มีตัวตน การกินการอยู่ใครไม่สู้พ่อ การพายการถ่อพ่อไม่สู้ใคร :สำนวนนี้อธิบายความหมายอยู่ในตัวแล้วแสดงว่า เรื่องกินแล้วเก่งจนไม่มีใครสู้แต่ถ้าเรื่องงานแล้วยอมแพ้ ซึ่งแปลว่าขี้เกียจนั้นเอง.

                                                                                   กินน้าใต้ศอก
 

หมายไปในทางที่ว่าถึงจะได้อะไรสักอย่างก็ไม่เทียมหน้าหรือไม่เสมอหน้าเขา เช่นหญิงที่ได้สามี แต่ต้องตกไปอยู่ในตำแหน่งเมียน้อย ก็เรียกว่า “กินน้ำใต้ศอกเขา” ที่มาของสำนวนนี้ คนในสมัยก่อนอธิบายว่า คนหนึ่งเอาสองมือกอบน้ำมากิน มากิน อีกคนหนึ่งรอหิวไม่ไหวเลยเอาปากเข้าไปรองน้ำที่ไหลลงมาข้อศอก ของคนกอบน้ำกินนั้นเพราะรอหิวไม่ทันใจ.

                                                                         กินบนเรือนขี้รดบนหลังคา
 

แปลว่าคนที่เนรคุณคนเปรียบได้กับคนที่อาศัยพักพิงบ้านเขาอยู่แล้ว คิดทำมิดีมิชอบให้เกิดขึ้นภายในบ้านนั้น ทำให้เจ้าของบ้านที่ให้อาศัยต้องเดือดร้อนคนโบราณเอาลักษณะของแมวที่ไม่ดี คือกินแล้วไม่ขี้ให้เป็นที่กลับขึ้นไปขี้บนหลังคาให้เป็นที่สกปรกเลอะเทอะเพราะคนสมัยก่อนต้องการให้หลังคาสะอาดเพื่อรองน้ำฝนไว้กิน


                                                                               แกว่งเท้าหาเสี้ยน

หมายถึงคนที่ชอบทำอะไรเป็นการสอดแทรกเข้าไปยุ่งกับเรื่องของผู้อื่นเข้า จนกระทั้งกลาย เป็นเรื่องกับตัวเองจนได้เสมอ เรียกว่าชอบสอดเข้าไปเกี่ยวสำนวนในปัจจุบันเปลี่ยนไปใช้เป็นว่า ” แกว่งปากหาเท้า ”เสียแล้ว เพื่อให้ความชัดเจนขึ้น.

                                                                      ขี่ช้างจับตั๊กแตน

หมายความว่า ลงทุนเสียมากมายเพื่อทำงานเล็ก ๆ เท่านั้น เป็นทำนองว่าผลประโยชน์ที่ได้ไม่คุ้มกับที่ลงทุน หรือให้เป็นการใหญ่โตเลย หรือแปลความหมายสั้น ๆ ” ทำงานใหญ่เกินตัว“

ขว้างงูไม่พ้นคอ

 

หมายความว่า มีภาระหรือมีเรื่องเดือดร้อน ทั้งของตนเองและที่เกี่ยวข้องอยู่ แต่ไม่สามารถจะแก้ไขให้รอดพ้นไปได้.

จับปลาสองมือ

 

เป็นสำนวนหมายถึง คนที่มุ่งหวังอยากจะได้ทีเดียวพร้อม ๆ กันสองอย่าง โดยไม่คำนึงว่าตนเองมีความสามารถที่จะทำได้หรือไม่ เปรียบได้กับการใช้มือจับปลาตัวเดียวให้มั่นดีกว่าจับด้วยมือเดียวหรือข้างละตัว ซึ่งอาจจะไม่มั่นพอ ทำให้ปลาทั้งสองตัวหลุดตกน้ำไปหมดเลยก็ได้ สำนวนนี้เปรียบเทียบได้กับการที่ผู้ชายเราคิดจะมีภรรยาทีเดียวสองคนโดยวิธีเกี้ยวผู้หญิงสองคนในเวลาเดียวกัน.

 

จับเสือมือเปล่า

สำนวนนี้ ใช้เปรียบกับการที่ทำงานอะไรสักอย่างโดยไม่ต้องลงทุน หรือไม่มีทุนจะลงเลย ซึ่งอาจจะเป็นผลสำเร็จหรือไม่ก็ตามเรียกว่าเป็นการลองเสี่ยง หรือใช้ความสามารถของตนเองเป็นหลักใหญ่เข้าทำ.

                                                                               จับแพะชนแกะ

หมายถึง การทำอะไรที่ขาดความเรียบร้อยไม่เป็นกิจลักษณะ คือเอาทางโน้นมาใช้ทางนี้ เอาทางนี้ไปแทนทางโน้น สับสนวุ่นวายไปหมดหรือทำให้ไม่ประสานกันหรือไม่ต่อเนื่องกัน เท่ากับเอาแพะมาชนกับแกะ เพราะแกะเป็นสัตว์ต่างพันธุ์หรือต่างชนิดกัน และไม่เคยปรากฏว่าแพะกับแกะจะมีผู้เคยเอามาชนกันมาก่อน.
                                                                                                                                                    
                                                                           จับปูใส่กระด้ง

โดยสัญชิาตญาณ ปูมักไม่คอยจะอยู่นิ่งเมื่อจับไปวางตรงไหน มันก็พยายามจะไต่ไปไต่มาเพื่อจะหาทางออก หรือคิดหนีไปท่าเดียว เปรียบได้กับคนหรือเด็กเล็ก ๆ ที่ซกซนอยู่ไม่นิ่ง ถึงจะอยู่ในที่บังคับอย่างไรก็จะดิ้นหรือซนเรื่อยไป.


                                                                       สีซอให้ควายฟัง

เป็นสำนวนเปรียบเปรยถึงคนโง่เง่าหรือปัญญาทึบ ซึ่งแม้เราจะพร่ำสอนพร่ำบอกอย่างไรก็ไม่ได้เรื่อง หรือเปรียบได้กับคนที่ไม่ยอมเชื่อฟังคำสั่งสอน หรือคำแนะนำชี้แจงของผู้ที่รู้ทำให้ผู้อุตส่าห์แนะนำต้องเปล่าประโยชน์ หรือเสียเวลาในการไปคอยชี้แนะนำ.

                                                                       น้ำขึ้นให้รีบตัก

เป็นสำนวนสุภาษิตที่หมายถึงว่า เมื่อมีโอกาสหรือได้จังหวะ ในการทำมาหากินหรือช่องทางที่จะทำให้ได้ผลประโยชน์แก่ตนแล้ว ก็ควรจะรีบคว้าหรือรีบฉวยโอกาสอันดีนี้เสีย อย่าปล่อยโอกาสหรือจังหวะเวลาให้ผ่านพ้นไปอย่างน่าเสียดาย สำนวนนี้เอาไปเปรียบกับอีกสำนวนที่ว่า ” ช้า ๆ ได้พร้าเล่มงาม” แล้ว หากคุณไม่เข้าใจความหมายก็อาจจะทำให้พะวักพะวงใจอยู่บ้าง เพราะไม่รู้ว่าจะเชื่อสำนวนไหนดี อย่างไรก็ควรดูคำแปลความหมายของอีกสำนวนนั้นเสียก่อน.

                                                              รักวัวให้ผูกรักลูกให้ตี

ถ้ารักวัวก็ให้ผูกล่ามขังไว้ มิฉะนั้นวัวจะถูกลักพาหรือหนีหายไปส่วนรักลูกให้เฆี่ยน ก็หมายถึงให้อบรมสั่งสอนลูกและทำโทษลูกเมื่อผิด.

หมวด ก

                                                                         หมวด ก

                      ไก่งามเพราะขนคนงามเพราะแต่ง              หมายถึง คนเราจะสวยได้ก็ด้วยการรู้จักแต่งตัว
                       กินบนเรือนขี้รดบนหลังคา                       หมายถึง คนที่เนรคุณ
                      กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้                                 หมายถึง ช้าเกินการ ได้อย่างเสียอย่าง
                      กิ้งก่าได้ทอง                                               หมายถึง คนที่ได้ดี ลืมตัว ลืมอดีต
                      กินอยู่กับปากอยากอยู่กับท้อง                    หมายถึง ตัวเองรู้เอง ทำเอง
                    ไก่แก่แม่ปลาช่อน                                        หมายถึง ผู้หญิงสูงอายุ ที่มีเล่ห์เหลี่ยมแพรวพราว
                     ใกล้เกลือกินด่าง                                         หมายถึง ใกล้ของดี แต่ไม่ได้กิน
                      ก่อกรรมทำเข็ญ                                        หมายถึง ทำให้ยุ่งยากลำบากใจ
                    กิ่งทองใบหยก                                            หมายถึง คู่แต่งงานที่เหมาะสมกัน
                    กินข้าวร้อนนอนสบาย                                 หมายถึง เกียจคร้าน ขอบทำอะไรจวนตัว

หมวด ข

                                                                          หมวด ข

                          ขิงก็ราข่าก็แรง                 หมายถึง ต่างฝ่ายต่างแรงด้วยกัน
                         ขี้ริ้วห่อทอง                       หมายถึง ดูภายนอกไม่สวยงามแต่ข้างในมีค่ามาก
                         ข้าวยากหมากแพง            หมายถึง เกิดขัดสนอาหารขึ้นในบ้านเมือง
                         ไข่ในหิน                          หมายถึง ของที่ระมัดระวังอย่างมาก
                         ขบเขี้ยวเคี้ยวฟัน             หมายถึง ทำอาการโกรธจัดเต็มที่
                        ขมิ้นกับปูน                       หมายถึง เป็นศัตรูกัน เข้ากันไม่ได้
                       ขี้หมูรา ขี้หมาแห้ง            หมายถึง เรื่องเล็ก ๆ น้อย
                       ข้าวใหม่ปลามัน                หมายถึง คนที่แต่งงานกันใหม่ ๆ ย่อมมีความสุขสดชื่น
                       ขว้างงูไม่พ้นคอ                หมายถึง ไม่รู้ว่าจะทำอย่าไรดี
                       เขียนเสือให้วัวกลัว           หมายถึง ขู่หรือหลอกให้กลัว

หมวด ค

                                                                       หมวด ค

                 คางคกขึ้นวอ                      หมายถึง คนถ่อยหรือต่ำช้า
                คาบลูกคาบดอก                 หมายถึง คับขัน สองแง่สองมุม ครึ่งดีครึ่งเสีย
                 คตในข้องอในกระดูก        หมายถึง ไม่ซื่อ
                คบคนจรหมอนหมิ่น         หมายถึง คบกับคนที่ไม่รู้จักกันดี อาจมีอันตรายได้ง่าย
                 คลื่นกระทบฝั่ง                หมายถึง เอะอะเอาประเดี๋ยว แล้วก็เงียบหายไป
                คู่เรียงเคียงหมอน            หมายถึง การเป็นสามีภรรยากัน
                คอตก                              หมายถึง ผิดหวังอย่างแรง
               คอเป็นเอ็น                        หมายถึง เถียงอย่างไม่ลดละ
                คมในฝัก                          หมายถึง เก่งแต่เงียบไว้ไม่โอ้อวด
                คิดบัญชี                           หมายถึง แก้แค้น

หมวด ง

                                                                          หมวด ง

                               งูกินหาง                  หมายถึง พัวพันนุงนัง
                              งอมพระราม            หมายถึง ตกทุกข์เหมือนพระรามต้องถูกขับไล่ไปอยู่ป่า
                             เงาตามตัว                 หมายถึง ไปไหนไปด้วย
                            เงื้อมมือ                     หมายถึง อำนาจที่ครอบงำ ไม่ให้หลุดไปได้
                            งมเข็มในมหาสมุทร หมายถึง งานที่ยากลำบาก
                            งูเงี้ยวเขี้ยวขอ            หมายถึง เป็นคำเตือนของผู้ใหญ่ ไม่ให้ไปไหนเวลากลางคืน
                            เหงื่อไหลไคลย้อย    หมายถึง ออกแรงทำงานหนัก ๆ
                           โง่เง่าเต่าตุ่น               หมายถึง โง่เหลือเกิน
                            เงื้อง่าราคาแพง         หมายถึง เมื่อคิดจะทำอะไรใครก็ลงมือทำเลย อย่ามัวเงื้อไม้เงื้อมือ

หมวด จ

                                                                       หมวด จ

                               ใจปลาซิว                  หมายถึง ไม่อดทน
                               จิ้งจกตีนศาล            หมายถึง พวกกระจอกงอกง่อย
                               เจ้ายศเจ้าอย่าง         หมายถึง ถือตัวถือศักดิ์ มีพิธีรีตรอง
                              เจ้าชู้ประตูดิน           หมายถึง เจ้าชู้ที่เกี้ยวไม่เลือกหน้า
                              เจ้าชู้ไก่แจ้                  หมายถึง เจ้าชู้ที่ชอบกรีดกรายไปมา
                              จับเสือมือเปล่า          หมายถึง การทำงานโดยไม่ได้ลงทุน
                              จับแพะชนแกะ          หมายถึง เอาทางโน้นมาใช้ทางนี้
                             จูบคำถลำแดง             หมายถึง มุ่งอย่างหนึ่ง กลับไปได้อีกอย่างหนึ่ง

หมวด ฉ

                                                                       หมวด ฉ

                               เฉโก                       หมายถึง ฉลาดแกมโกง
                               แฉโพย                     หมายถึง เปิดให้เห็นความลับ
                               ฉับพลันทันด่วน      หมายถึง โดยเร็ว
                              ฉลาดแกมโกง           หมายถึง ฉลาดในทางทุจริต
                              ฉิบหายขายตน         หมายถึง ล่มจม
                              ฉิบหายวายป่วง         หมายถึง ล่มจม
                             ฉกชิงวิ่งราว               หมายถึง พวกที่ถือโอกาสแย่งชิงทรัพย์
                              ฉ้อราษฎร์บังหลวง    หมายถึง เบียดบังเงินหลวง